KÜRD MİTOLOJİSİNDE ŞAHMARAN

Çok tanrılı dinler döneminde, ana tanrıçaların baş ve ellerinde taşıdıkları yılanlar, “baştan çıkarmayı” açıkça ortaya koymaktadır. Kürt mitolojisinde başında taç, kulağında küpe ve gerdanında kolye takılı olan, güzelliği ile göz kamaştıran kadın başlı yılan, Antik Çağ’dan bu yana tabletler üzerinde Şahmaran motifi olarak işlenmiştir.

Kürdistan’da hemen hemen her evde yılan mitosu olan Şahmaran sureti asılmasının başlıca nedeni de Kürt halkının anaerkil bir topluluk olmasından kaynaklıdır. Özellikle Kürt Mitolojisi adlı kitabın yazarı Cemşid Bender, Toros-Zagros havzasında tanrıçaların ellerinde yılanların olduğu, yılan mitosundaki iyilik ve kötülük düalizmini zenginliğin göstergesi olduğunu belirtir. İnanca göre yılan, gömleğini atarak sürekli genç kalmaktadır. Pek çok mitosta, tanrının insana bağışladığı ölümsüzlüğün yılan tarafından çalınmış olduğu rivayet edilir.

Kürt toplumunda, inanç ritüellerinde bile yılanın varlığı ve önemi bilinmektedir. Mesela Yezidi insancının merkezi olan Laleş’teki Şeyh Adiy türbesinin duvarında bulunan yılan, hac döneminde öpülmektedir. Batman’ın Beşiri ilçesine bağlı birçok Êzîdî köylerindeki ev kapılarının sağ kısmında siyah yılan figürü bulunmaktadır. Êzîdîlikte yılan, adeta bir totemdir.

Ayrıca bugün Erzurum’da yılanlı gözeler, Horasan ile Kars’ta yılanlı göller, yılanlı pınarlar ile yılanlı ocaklar bulunur. İnsanlar bu mekanlarda hastalıklarına şifa ararlar. Günümüzde de tıp ve eczacılıkta yılanlı rozetlerin sembol olarak kullanılması, bu inancın uzantısıdır.

Özcesi, Toros dağları eteklerinde medeniyete beşiklik eden kentlerin başında gelen Tarsus’ta Şahmaran efsanesi, kadim kentin sembolüdür. Yine Zagros dağ silsilesinde bulunan Hakkari’de Şahmaran efsanesi, antik çağdan günümüze kadar süregelmiştir. Şahmaran’ın önemi ve özelliği doğurganlık sembolü olmasıdır. Pek çok Kürt yerleşim merkezinde halen evlenecek genç kızlar, el emeğiyle işleyip hazırladıkları Şahmaran resminin, bu mitolojik efsanenin bereket ve mutluluk getireceğine inanırlar.

Kürt toplumunda yılan motifi, yaşamın her alanına işlendiği gibi Kürt atasözlerinde de genişçe yerini almaktadır. Bu konu, Mustafa Borak’ın “Gotinên Pêşiyan Kurda” adlı eserinde de yerini geniş bir şekilde bulmaktadır.

Yazımızı yılanla ilgili Kürtçe atasözleriyle bitirelim: Marê reş spî nabe. (Kara yılan ak olmaz); Marê qol û tirba spî. (Kesik kuyruklu yılana ak mezar); Têjikê maran bê jahr nabin. (Yılan yavrusu zehirsiz olmaz); Zarê şêrin marj ji qulê derdixe. (Tatlı söz yılanı deliğinden çıkarır); Mar ji pûngê xali dibû, pûng li ber qûla mar de hêşin bu. (Yılan nane otunu sevmezdi, nane onun deliğinin dibinde yeşerdi.)