Mumya dendiğinde çoğunlukla herkesin aklına ilk olarak Mısır mumyaları geliyor, ancak bu örnekler dünyanın en eski mumyaları değil.
Bu ünvan, yaklaşık 7.000 yıl önce ölülerini mumyalayan Şili’nin Atacama Çölü’ndeki Chinchorro halkına ait.
Eski bir avcı-toplayıcı kültür olan Chinchorro halkı, MÖ 5.450 civarında Şili’nin kuzeyine ve Peru’nun güneyine yerleşen ilk halktı. Onların gelişinden kısa bir süre sonra Chinchorro, ölülerini etraflarındaki kuru çöl kumlarında muhafaza etmeye yönelik yeni bir cenaze töreni uygulamasına başladı.
Bu eski mezarlar, arkeolojik değerleri nedeniyle artık UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alıyor; çünkü bunlar yalnızca bu garip mumyalama biçimine ilişkin bilgiler sağlamakla kalmıyor, aynı zamanda Chinchorro topluluklarının sosyal ve ruhsal olarak nasıl olduklarına da ışık tutuyor.
(İlgili: Şili’deki 7.000 Yıllık Mumyalar, İklim Değişikliğinden Etkileniyor)
Peki Chinchorro ölülerini nasıl mumyalıyordu? Süreç Mısırlıların yaklaşımından farklıydı. Öncelikle cesedin derisi yüzülüyor ve organları çıkarılıyordu. Vücudun boşlukları kuruduktan sonra deri tekrar dikiliyordu. Cesetler bazen sazlık, deniz aslanı derileri ve alpaka yünü gibi ayrıntılı malzemelerle sarılıyordu.
Daha sonra yüzler kil ile kaplanıyor ve gözler ve ağız için açıklıkları olan bir maske yerleştiriliyordu. Son olarak, çöle gömülmeden önce mumyalara, kurak koşulların onları sonsuza kadar koruyacağı umuduyla insan saçından yapılmış peruklar takılıyordu.
İlk Chinchorro mumyası, 1917’de kumsalda bazı cesetleri keşfeden Alman arkeolog Max Uhle tarafından belgelendi. Belli olduğu üzere bu örnekler eskiydi, ancak o zamanlar bunların kesin bir şekilde tarihlendirilmesi mümkün değildi. Daha sonra karbon tarihleme tekniklerinin gelişmesiyle mumyaların 7.000 yıldan daha eski olduğunu anlamak mümkün oldu.
100 yıl önceki ilk keşiften bu yana çölde yüzlerce mumya daha bulundu. Bunlardan bazıları inşaat çalışmaları sırasında, bazıları da meraklı hayvanlar tarafından ortaya çıkarıldı.
Şili’nin kuzeyindeki Arica’da yaşayan topluluklar bu özel bedenlerden uzun süredir haberdar. Bunun nedeni mumyaların yüzeye yakın olması ve dolayısıyla keşfedilmelerinin kolay olması. Böylelikle bu insanlar yaşadıkları toprakların dört bir yanına dağılmış ölülerle yaşamayı öğrendiler. Onları miraslarının bir parçası olarak görüyorlar ve onlara bakmaktan kendilerini sorumlu hissediyorlar.
Ne yazık ki iklim değişikliği nedeniyle Chinchorro mezarlarının çoğu anormal hava olayları yüzünden ortaya çıkıyor ve bu da cesetlerin hava şartlarına maruz kalmasına neden oluyor. Arkeologlar onları kurtarma ve koruma çabalarını finanse etmeye çalışırken, bunun gelecekte mumyalar üzerinde ciddi etkileri olacak.
Arica’daki Tarapacá Üniversitesi’nden Chinchorro konusunda önde gelen uzmanlardan Bernardo Arriaza, “Müzeler tüm bu materyallerden biraz bunalmış durumda” diyor.
Müzelerde tutulan mumyalar bile artık değişen iklim koşullarının tehdidi altında. Ortam nemindeki artış, bazı mumyaların küflenmeye, bazılarının ise kuru çürümeye veya aç böceklere maruz kalmasına neden oldu. Tüm bu zorluklar, mumyaları kaplayan ve her biri kendi saklama koşullarına ihtiyaç duyan malzemelerin çeşitliliği nedeniyle daha da kötüleşiyor.
2022 yılında, Chinchorro mumyalarını barındırmak için Arica yakınlarında iklim kontrollü yeni bir müze inşa edilmeye başlandı. Yaklaşık 19 milyon dolar değerindeki bu gelişmiş tesisin, bu değerli eserlerin uzak geçmişten korunmasına yardımcı olabileceği umuluyor.
IFL Science. 20 Şubat 2024.
