Bu dönem, Antarktika kıyılarında yeni bitkilerin yetiştiği ve penguenler ile fokların en yoğun üreme mevsimi olan yaz başlarıdır.
Bu bir endişe kaynağı. Ozon deliği oluştuğunda, atmosferden daha fazla ultraviyole ışın geçer. Penguenlerin ve fokların koruyucu örtüleri olsa da yavruları daha savunmasız olabilir.
Ozon Neden Önemli?
Geçtiğimiz yarım yüzyıl boyunca, kloroflorokarbonlar (CFC’ler) ve ilgili kimyasalları kullanarak dünyanın koruyucu ozon tabakasına zarar verdik. Koordineli küresel eylem sayesinde bu kimyasallar artık yasaklandı.
CFC’lerin uzun ömürlü olmaları nedeniyle atmosferden tamamen temizlenmeleri onlarca yıl alacaktır. Sonuç olarak, her yıl ozon deliğinin oluştuğunu görmeye devam ediyoruz.
Ozon hasarının aslan payı Antarktika üzerinde gerçekleşiyor. Delik oluştuğunda, UV indeksi iki katına çıkarak aşırı seviyelere ulaşır. Avustralya veya Kaliforniya’da yazları 14’ün üzerinde UV günleri görmeyi bekleyebiliriz, ancak kutup bölgelerinde değil.
Neyse ki, ozon deliği ilkbaharın başlarında (Eylül-Kasım arası) açıldığında karada çoğu tür uykuda ve kar altında korunuyor. Deniz yaşamı deniz buzu örtüsü tarafından korunur ve Antarktika’nın yosun ormanları kar altındadır. Bu koruyucu buz örtüleri Antarktika’daki yaşamın çoğunun ozon tabakasının delinmesinden korunmasına yardımcı olmuştur- şimdiye kadar.
Alışılmadık Derecede Uzun Ömürlü Ozon Delikleri
2020-2023 yılları arasında yaşanan bir dizi olağandışı olay, ozon deliğinin Aralık ayına kadar devam ettiğini gösterdi. Rekor kıran 2019-2020 Avustralya orman yangınları, Tonga açıklarındaki dev su altı volkanik patlaması ve art arda üç yıl süren La Niña.
Volkanlar ve orman yangınları stratosfere kül ve duman püskürtebilir. Bu küçük partiküllerin yüzeyinde meydana gelen kimyasal reaksiyonlar ozonu yok edebilir.
Bu uzun süreli ozon delikleri, deniz buzunun önemli ölçüde kaybıyla aynı zamana denk geldi; bu da birçok hayvan ve bitkinin saklanacak daha az yeri olacağı anlamına geliyordu.
Daha Güçlü UV Radyasyonu Ekosistemlere Ne Yapar?
Ozon delikleri daha uzun süre devam ederse, Antarktika’nın geniş kıyı şeridinde yazın üreyen hayvanlar yüksek düzeyde yansıyan UV radyasyonuna maruz kalacaktır. Daha fazla UV geçebilir ve buz ve kar oldukça yansıtıcıdır, bu ışınları etrafa yansıtır.
İnsanlarda yüksek UV maruziyeti cilt kanseri ve katarakt riskini artırır. Ama bizim kürkümüz ya da tüylerimiz yok. Penguenler ve foklar cilt korumasına sahipken, gözleri korunmaz.
Zarar veriyor mu? Kesin olarak bilmiyoruz. UV radyasyonunun Antarktika’daki hayvanlara ne yaptığına dair çok az çalışma var. Çoğu hayvanat bahçelerinde yapılıyor ve araştırmacılar hayvanlar yapay ışık altında tutulduğunda neler olduğunu inceliyor.
Yine de bu bir endişe kaynağı. Yaz başında daha fazla UV radyasyonu, özellikle ilkbaharın sonlarında yumurtadan çıkan veya doğan penguen yavruları ve fok yavruları gibi genç hayvanlara zarar verebilir.
Antarktika saç otu, Deschampsia antarctica, yastık bitkisi, Colobanthus quitensis ve birçok yosun gibi bitkiler ilkbaharın sonlarında kar altından çıktıkça, maksimum UV seviyelerine maruz kalacaklardır.
Antarktika yosunları aslında kendilerini UV radyasyonundan korumak için kendi güneş koruyucularını üretirler, ancak bunun bedeli büyümenin azalmasıdır.
Deniz buzunun altında trilyonlarca küçük fitoplankton yaşar. Bu mikroskobik yüzen algler de mikrosporin amino asitler adı verilen güneş koruyucu bileşikler üretir.
Peki ya deniz canlıları? Krill, UV radyasyonu çok yüksekse su sütununun daha derinlerine dalarken, balık yumurtaları genellikle insanlarla aynı koruyucu bileşik olan melanine sahiptir, ancak tüm balık yaşam evreleri o kadar iyi korunmaz.
Son beş yılın dördünde, iklim değişikliğinin doğrudan bir sonucu olarak deniz buzu miktarında azalma görüldü.
Daha az deniz buzu, daha fazla UV ışığının okyanusa nüfuz edebileceği anlamına gelir ve Antarktika fitoplanktonlarının ve krillerin hayatta kalmasını zorlaştırır. Besin ağının temelini oluşturan bu küçük canlılara çok şey bağlıdır. Hayatta kalmaları zorlaşırsa, açlık besin zincirini dalgalandıracaktır. Antarktika’nın suları da iklim değişikliği nedeniyle ısınıyor ve daha asidik hale geliyor.
Antarktika İçin Belirsiz Bir Tablo
Haklı olarak, bir çevre sorununu çözmenin nadir bir örneği olan CFCS’nin yasaklanmasının başarısını kutlamalıyız. Ancak bu erken olabilir. İklim değişikliği, örneğin orman yangınlarını daha yaygın ve daha şiddetli hale getirerek ozon tabakamızın iyileşmesini geciktiriyor olabilir.
Ozon, güneş ışığını yansıtmak için atmosfere sülfat püskürtülmesi gibi jeomühendislik önerilerinden ve daha sık roket fırlatılmasından da zarar görebilir.
Eğer son dönemdeki eğilim devam eder ve ozon deliği yaza kadar uzarsa, bitki ve hayvanların daha fazla zarar görmesini bekleyebiliriz- diğer tehditlerle birlikte.
Uzun süreli ozon deliğinin devam edip etmeyeceğini bilmiyoruz. Ancak iklim değişikliğinin atmosferin daha önce görülmemiş şekillerde davranmasına neden olduğunu biliyoruz. Ozonun iyileşme sürecini rayında tutmak için atmosfere saldığımız karbonu azaltmak üzere derhal harekete geçmemiz gerekiyor.
Bu yazı SCIENCEALERT’ de yayınlanmıştır.
Comments