Uçaklarda Navigasyon Sistemleri

Navigasyon ya da seyrüseferin amacı uçağın yeryüzü üzerindeki konumunu ve yönünü belirlemektir. Aviyonikler; uyduya bağlı sistemler (GPS ve WAAS gibi), yerde kurulu ekipmanlara bağlı sistemler (VOR veya LORAN gibi) veya bunların bir birleşimini kullanabilir. Navigasyon sistemleri uçağın pozisyonunu otomatik olarak hesaplar ve uçuş ekibine harita görünümünde veya çeşitli aletlerde gösterir. Eski aviyonikler ile pilot veya uçağın seyrüsefer görevlisi sinyallerin kesişimini alarak uçağın pozisyonunu belirler. Modern sistemlerde aviyonikler pozisyonu otomatik olarak hesaplar ve uçuş ekibine sistemin öngördüğü şekilde gösterir.

Günümüzde uçaklar pek çok şekilde otomatik olarak kontrollü uçuş yapabilirler. Otomatik uçuş kontrolü özellikle yaklaşma ve iniş gibi kritik safhalarda pilot hatasını ve işgücünü azaltmak için çok büyük önem göstermektedir. Otopilot ilk olarak Lawrence Sperry tarafından II. Dünya Savaşı sırasında bombardıman uçaklarının 25.000 feet yükseklikten hassas bir şekilde hedefleri vurabilmesi için uçakların stabil uçabilmesini sağlamak için keşfedildi. ABD ordusu tarafından ilk kullanıldığı dönemde, bir Honeywell Aerospace şirketi mühendisi arka koltukta acil bir durumda otopilotu devre dışı bırakma amaçlı oturuyordu. Son günlerde hemen hemen tüm ticari uçaklar iniş ve kalkışta pilotun işgücünü azaltma amaçlı uçuş kontrol sistemleri ile donatılmıştır.

Navigasyon sistemlerini basitten karmaşığa sıralayacak olursak;

1. ADC (Air data Computer)( Hava Verileri ve Bilgisayarı)

Kokpitlerde kullanılan en temel navigasyon sistemidir. Bilgisayar ile uçağın pitot-statik sistemi, jiroskopu, GPS’i ve ivme ölçeri gibi sensörlerinden aldığı bilgileri kullanarak uçağın düzeltilmiş hava sürati, Mach sürati, irtifası ve irtifa trendi gibi bilgiler hesaplanır. Hava veri bilgisayarlarının girdileri arasında genellikle total hava sıcaklığı da bulunur. Bu sayede statik hava sıcaklığı ve uçağın hakiki hava sürati (TAS, Hng. True airspeed) de hesaplanır.

2. Radar Altimetre (RA)

3.TCAS(Traffic Collision Avoidance system)( Trafik İkaz ve Çarpışma Önleme Sistemi)

Otopilot, seyrüsefer sistemleri, ATC ve yer istasyonlarından bağımsız olarak çalışır. Çevredeki SSR transponder cihazlarının sinyallerini sorgulayarak, SSR transponder ile teçhiz edilmiş diğer trafikler ile potansiyel çarpışma tehlikelerine tavsiye üretir. Uçuş ekibine görsel ve sesli ikazlarda bulunarak dikey istikamette kaçınma manevrası tavsiye eden, çarpışma önleyici sistemdir.
NOT : İlgili trafiğin transponder cihazı kapalı veya çalışmıyor ise TCAS herhangi bir trafiği algılamaz, tavsiye ve ikaz üretmez.

4.GPWS (Ground Proximity Warning System)(Yer yaklasım ikaz sistemi)

Pilotların uçağı yeryüzüne ya da manialara tehlikeli bir şekilde uçurması durumunda uyarması için tasarlanmış sistemlerdir. Sesli ve görüntülü ikâzlarla pilotları uyarır. Gpws sistemi bazı verileri bileştirerek çalışır. Örneğin; radar altimetresi, baro metrik irtifa, dikey hız bilgisi, uçağın konumu, iniş takımı, flap, gaz kolu bilgisini ve glide slope sapmasını örnek olarak verebiliriz. GPWS azami kalkış ağırlığı 5700 kg ve üzerinde olan sivil uçaklarda zorunludur. GPWS 7 farklı modda çalışmaktadır.

5.Accident Data Recorder(Kaza Verileri Kayıt Cihazı)

Bir elektronik kayıt cihazıdır. Uçağın kaza durumunda aviyonik olayları ve arızaların soruşturmasını kolaylaştırmak amacıyla kullanılır. Yaygın olarak kara kutu denilmektedir. Uçuş kaydedicileri şiddetli bir uçak kazasında karşılaşılması muhtemel koşulları dayanma yeteneğine sahiptir. Tipik olarak bir 3400g etkisini dayanacak şekilde belirtilen gerektirdiği gibi 1000°C sıcaklığa dayanacak şekilde üretilirler.