Dünyada en çok yasak avcılığı yapılan canlı türlerin arasında yer alan yılan balıkları aşırı avcılık yüzünden nesli tehlike altında. Yılan balıkları yıllık göçlerle tatlı ve tuzlu sular arasında üreme yolculuğundan yetiştiriciliği yapılamayan canlılardır. Yıllar süren araştırmalara rağmen yılan balıklarının göç etme dürtülerini, atalarının beslendikleri yere gelmesi gerektiği bilgisine nasıl sahip oldukları gizemini korumaktadır.

Ömrü boyunca sadece bir kez üreme göçü yapan yılan balıkları dünya üzerinde 16 türü bulunmaktadır. Ekonomik açıdan önemli ve besicilik  yapılan 3 tür vardır. Japon yılan balığı (Anguilla japonica), Amerika yılan balığı (A. rostraca lesueur) ve Avrupa yılan balığı (Anguilla anguilla)’dır. Amerikan ve Avrupa yılan balıkları Atlantik Okyanusu üzerindeki Sargossa Denizi’nin Bermuda Adaları’nın güneyinde üredikleri bilinmektedir. Japon yılan balığının kesin olmamakla birlikte Tayvan’ın güney bölgesi olduğu tahmin ediliyor.

Yılan Balığının Yaşam Döngüsü

Yılan balıkları deniz, acı su ve iç sularda bulunmaktadır. Katadrom balık sınıfına giren yılan balıkları iç sularda beslenip üremeleri için denizlere göç ederler. Avrupa yılan balıkları yaşamlarının çoğunu (1 ila 15 yıla kadar) iç sularda geçirir. Cinsel olgunluğa erişen yılan balığı Sargossa Denizi’ne uzun göçüne başlar. Cinsel olgunluk döneminde yılan balıkları sırt bölgesi siyah, yanal kısımlar bakır-sarı renkli hemen alt kısmı ise parlak renkli beyazdır. Bu renk değişimindeki yılan balıkları gümüşi yılan balıklarıdır. Gelişme dönemini tamamlamayan yılan balıkları ise sarı yılan balığı ismini alır.

Tatlı sulardan çıkan gümüşi balıkların gonadları tam anlamıyla gelişmiş değildir. Ancak göç sırasında üreme organlarının geliştiği zannediliyor. Aynı zamanda günümüze kadar Atlantik okyanusu açıklarındaki anaç bireylerde balık yumurtaları bulunamadı. Bu yüzden üreme davranışları, yumurtlama koşulları, larva beslenmeleri de araştırmalar yapılsa da kesin olarak bilinememektedir. Çin son çalışmalarla hormonla yumurta dökmeyi başarsa da yumurtaları kısa süreliğine yaşatabildiler.

İlk metamorfozunu gerçekleştirerek leptosefalus  larvalarından silindirik yapıya bürünerek glass eel olarak adlandırılan camsı forma dönüşür. 8-9 ayın sonunda pigmentleşemeye başlar. 2-3 yaşına ulaşan 8-20 cm uzunluğundaki camsı yılan balıkları koyularak elver dönüşür. Açık denizden kıta sahanlığa ulaşmaları yaklaşık 2 buçuk yıl sonra yumurtadan elver konumuna 3 yılın sonunda erişir. İkinci metamorfozunu deniz suyuna geçmek için gümüşi yılan balığında gerçekleştirir. Gümüşi balıkların göz çapı 2 katına çıkar, pektoral yüzgeçler sivrileşir, yağ oranı vücut ağırlığının %30’unu geçebilir. Sargossa Denizi’ndeki üreme faaliyetlerinin sonunda yılan balıklarının yaşamı burada son bulur.

Yılan Balıkları Göç Yolunu Nasıl Bulurlar?

Yılan balıklarının üremek için aynı yumurtlama alanını tercih etme dürtüleri ve yön bulma kabiliyetleri  hala tam olarak bilinmemektedir. Çoğu bilgiler spekülatif olsa da  sıcaklık değişmesi göçe iten en önemli faktör olarak biliniyor. Ancak yön bulmada sıcaklık tek parametre değildir. Yapay tanklardaki sıcaklık ve manyetik alan farklılıkları çalışmasında manyetik alana da yöneldikleri anlaşılmıştır. Bir diğer varsayım koku ile yönlerini bulduklarıdır. Yön bulma kabiliyetlerinde birçok parametrenin aynı anda etki ettiği tahmin ediliyor. Belki de ortam parametrelerine değil de içgüdülere yani genetik kodlarındaki bilgide saklıdır. Tüm bu gizem yapılacak derinlemesine çalışmalarla gün yüzüne çıkacaktır.

Dünyada Yılan Balığı Neden Önemli?

Yılan balıkların tüm bu bilinmezlerinden dolayı sadece besiciliği yapılmaktadır. Toplanan elverlar ergin bireylere kadar ekstansif veya yarı entansif yöntemlerle beslenerek büyütülmektedir. Gümüşi forma ulaşan yılan balıkları en çok Çin, Japonya gibi Asya ülkelerine ihraç ediliyor. Ülkemizde görünüşlerindeki önyargılardan  tüketilebilir olduğu pek bilinmemektedir. Yüksek besin değerli protein kaynağı olan yılan balıkları en çok füme/ızgara olarak tercih edilir.

Yılan Balıkları Yok Oluyor…

Yılan balığı sayılarının azalma nedenleri arasında yüzey sularının ısınmasıyla artan parazitler, aşırı avlanma, hidroelektrik barajlar gibi göç engelleri yer almaktadır. Özellikle HES‘lere yapılmayan veya yanlış yapılan balık geçitleri yüzünden yılan balıkları beslenememektedir. Canlıları düşünmeden yapılan faaliyetler sonucunda doğal stokları azalmalar meydana gelmektedir.  Bir diğer etken Körfez Akıntısı ve Kuzey Atlantik akıntılarındaki doğal değişikliklerdir. Birçok nedenlerle yılan balığı sayısının yaklaşık %90 oranında azaldığı düşünülmektedir. Yılan balıkları Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaret Konvansiyonunda (CITES) korunan türler arasındadır. Ülkemizdeki ihracatı da Tarım ve Orman Bakanlığının CITES kapsamında kotaya tabidir. Yılan balığı (Anguilla anguilla) 2020 yılı için ihracat kotası 100 ton olarak belirlenmiştir.

Azalan stokları nedeniyle azalan balıkçılık kotaları yüzünden cam yılan balık yavruları kaçaklığı yapılan canlılardandır. Özellikle Japon yılan balıklarındaki azalmalar nedeniyle Avrupa ve Amerika yılan balık yavruları yasa dışı yollarla ithal ediliyor. Stok azalması nedeniyle Avrupa Birliği dışında kalan bölgelere tüm cam yılan balığı ihracatı 2010 yılında yasaklanmıştı. Ancak yaşanan kıtlık nedeniyle 400 ton Avrupa cam yılan balığının 100 tonu yasa dışı yollarla başta Çin olmak üzere Asya’ya kaçırılıyor. Bu yasa dışı ticaret yılda ortalama 3,3 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor. Beyaz Altın olarak adlandırılan cam yılan balığı yavrularının değerinin gün geçtikçe artması nesli üzerindeki baskıyı artırıyor. Arz talebi karşılamadığından gelecek yıllar talep etmek için arzı azaltmak tek çözüm olacaktır.

Kaynakça

• tahsinceylan.com
• tr.wikipedia.org
• tarimorman.gov.tr
• igmd.org.tr
• mikro-makro.net3
• thelifeyouandineverknew.blogspot.com
• Durif CMF, Browman HI, Phillips JB, Skiftesvik AB, Vøllestad LA, Stockhausen HH (2013) Magnetic Compass Orientation in the European Eel. PLoS ONE 8(3): e59212
• Vincent J. T. van Ginneken Æ Gregory E. Maes (2005) The European eel (Anguilla anguilla, Linnaeus), its
  lifecycle, evolution and reproduction: a literature review. Reviewa in Fish Biology and Fisheries volume 15, pages 367-398