diwun
1846
yılının Ekim ayında William Lassel yeni keşfedilen bir gezegen olan
Neptün’ü gözlemliyordu. Neptün’ün halkası olduğu konusunda çalışmalar
yaparken daha ilgi çekici olan bir şey keşfetti. Neptün’ün bir uydusu
vardı. Çalışmalara önemini arttırıp, hata olabilecek herşeyi gözden
geçirmesine rağmen uydunun yeri bozulmadı. Böylece Lassel, yıllarca
bitmeyecek paradoksların başlangıcı oldu.
Triton uydusu
Neptün’ün bilinen uydularının en büyüğüdür. Onun bizden çok uzaklarda
olması Triton hakkında bilinmeyenleri hem merak ettiriyor hem de onu
çözmemiz yolunda büyük çabalar sarf etmemize neden oluyor.
Güneş Sistemi’ ndeki tüm diğer uydulardan farklı olan bu garip dünya
için “gizemli” kelimesini kullanmak elimizde değil. Birçok
bilinmeyeniyle birlikte kendini adeta saklayıp, bürümüş durumda.
Uranüs’ün üç dış uydusu ve Jüpiter- Satürn gezegenlerinin dış
uydularının büyük bir kısmıda Triton uydusu gibi ters bir yörüngeye
sahiptir. Ancak dıştaki uydular çok küçüktür ( En büyüğü Phoebe). Bu
uydu bile Triton’un çapının sadece %8′ ini oluşturuyor. Bilim adamları
ters yörüngesi olan uyduların, başka yerlerden gelen ve gezegenlerin
çekim gücüne kapılmasıyla veya çarpışma yoluyla bu yörüngeye sahip
olduklarını düşünüyor. Peki nasıl oluştular? Triton uydusu kadar
gezegeni Neptün’de sırlarla dolu bir dünyadır. Gezegenleri oluşturan
gaz-toz bulutlarının Güneş Sistemi’nin dışındaki Uranüs ve Neptün
gezegenlerini nasıl oluşturduğu halen bilinemiyor. Ancak önceki yıllarda
yapılan çalışmalarda iki gezegenin daha iç kısımlarda oluşup
bulundukları konuma ötelendiklerini içeren bir kuram mevcut. Bu kurama
göre de Triton, Neptün gezegeninin çekimine kapılmış onun uydu haline
gelmiş olabilir. Kuramı destekleyen ise az önce bahsettiğim Triton’un
yörüngesi. Bir diğer kuramsa Neptün’ün Triton’un bir benzerini yutmuş
olması. Yörüngesinin neden retrograt olduğu ve nasıl oluştuğu uzun
yıllar tartışılmaya devam edecek gibi..
2706 km’ lik çapında
buzlarla kaplı bir yüzey var. Bununla ilgili görüntüleri Triton’un
yanından geçen tek uzay aracı olan Voyager 2′ den alıyoruz. Görüntüler
incelendiğinde çarpma kraterlerinin sayısının düşük olduğu görülmüştür.
Bu ayrıca geçmişinde yaşadığı tektonik aktivitelerin bir göstergesidir.
Yüzeyindeki geniş göl alanlarını andıran yapılar geçmişinde buz
volkanizmasının aktif olduğuna işaret etmektedir. Benzer yapılar Europa
ve Ganymede uydusunda görülmesine rağmen buruşuk yapısı sadece Triton’ a
özgüdür. ( Bir kavunun dış yüzeyi gibi..)
Jüpiter’ in uydusu
Io’dan sonra jeolojik açıdan en aktif uydudur diyebiliriz. Altta su,
üstte nitrojen buzuyla kaplı buz tabakasının altında sıvı azottan
oluşabilecek bir deniz olduğu düşünülüyor. Sıvı azot mevsimsel döngüler
ya da buz hareketlerine bağlı olarak yüzeye fışkırabiliyor. Voyager 2′
yle izlenen volkanik şemsiye yapıları, Triton’ un iç bölgelerinin halen
sıcak olduğunu gösteren bir kanıttır. Ayrıca izlenen volkanik
etkinliklerin, yerden fışkıran azot çıkışları ile aynı mekanizmaya sahip
olduğu görülmüştür. Bu arada Voyager 2′ nin geçişleri Lassel’in
kanıtlamaya çalıştığı Neptün’ün görünmez halkalarını doğrulamıştır.
Triton -240 küsür derecesiyle Güneş Sistemi’nin en soğuk cismi olmaya
adaydır. Voyager’in çalışmalarından önce uydunun bulutlarla kaplı
olacağı öngörülmüş, ancak bu Voyager’ la yalanlanmıştır. Günümüzde
Triton’un son derece düşük yoğunlukta ve temel olarak azottan oluşan
ince bir atmosferi olduğunu biliyoruz. Atmosfer yüzeye çok düşük bir
basınç uygulamasına rağmen Triton’un yüzey detayları dinamiktir ve
gayzerlerden çıkan koyu renkli maddeleri 150 km uzağa
sürükleyebilmektedir.
Peki Triton’ un sonu ne olacak? Spiral
yörüngesi, retrograt hareketten dolayı içe doğrudur. Bu nedenle Neptün’
e yaklaşma oranı 100 milyon yıl sonra “Roche limiti” denen yeri geçecek
ve parçalanacaktır.
Yıllar sonra yapılacak misyonlar bize
Triton uydusunun sırlarını çözmek için fırsat verecektir. Belkide sadece
uzay araçlarıyla değil, insanlı misyonlarla bilinmeyenler gün yüzüne
çıkarılacaktır. Kim bilir?
Triton – Voyager 2
