Gökyüzüyle bağlantısı söz konusu olduğunda, Stonehenge en çok güneş hizalamaları ile bilinir.
Her yaz ortası gecesi on binlerce insan Stonehenge’de toplanarak Güneş’in doğuşunu kutlar ve çemberin dışında duran Topuk taşı ile aynı hizaya gelişine tanıklık eder. Altı ay sonra daha küçük bir kalabalık Topuk taşının etrafında toplanarak kış ortasında Güneş’in taş çemberin içinde batışına tanıklık eder.
Ancak Stonehenge’in bir kısmının da ayın doğuşu ve batışı ile aynı hizada olduğuna dair bir hipotez 60 yıldır ortalıkta dolaşmaktadır. Belirli taşların yerleşimi ile büyük ay duraklaması arasında bir ilişki olduğu onlarca yıldır bilinmesine rağmen, hiç kimse Stonehenge’deki bu fenomeni sistematik olarak gözlemlememiş ve kaydetmemiştir.
English Heritage, Oxford, Leicester ve Bournemouth üniversitelerinin yanı sıra Kraliyet Astronomi Topluluğu’ndan arkeolog, astronom ve fotoğrafçıları bir araya getiren bir projeyle bunu yapmayı amaçlıyoruz.
Güneş hizalamasının Stonehenge’in mimari tasarımının bir parçası olduğunu gösteren çok sayıda arkeolojik kanıt bulunmaktadır. MÖ 2500 civarında, büyük taşları diken ve tebeşirin içine bir cadde kazanlar, gündönümü eksenini Stonehenge’in mimarisine yerleştirmek istemiş gibi görünüyordu.
Bilim adamlarının Stonehenge’i ziyaret eden eski insanların konakladığına inandıkları yer olan yakınlardaki Durrington Duvarları’ndan elde edilen arkeolojik kanıtlar, iki gündönümü arasında en büyük kalabalığı çekenin kış ortası olduğunu göstermektedir.
Ancak Stonehenge, daire şeklinde düzenlenmiş 56 çukur, bir toprak set ve hendek ve dört istasyon taşı gibi diğer küçük özellikler gibi başka unsurlar da içermektedir. Bunlar, Wiltshire’da yaygın olan silisleşmiş bir kumtaşı türü olan dört sarsen taşıdır ve taş çemberi neredeyse tam bir dikdörtgen oluşturacak şekilde dikkatlice yerleştirilmiştir.
Bu taşlardan sadece ikisi hala orada ve sadece birkaç metre yüksekliğinde oldukları için daha büyük benzerlerinin yanında sönük kalıyorlar. Peki amaçları ne olabilir?
Lunar Standstill
Oluşturdukları dikdörtgen sıradan bir dikdörtgen değildir. Kısa kenarları taş çemberin ana eksenine paraleldir ve bu amaçlarına dair bir ipucu olabilir. Dikdörtgenin uzun kenarları taş çemberin dışını çevrelemektedir.
Bu uzun kenarların ayın durduğu ana noktalarla aynı hizada olduğu düşünülmektedir. Bir ay boyunca ayın doğuş (ya da batış) konumunu işaretlerseniz, ufuktaki iki nokta arasında hareket ettiğini görürsünüz. Ayın doğuşunun (ya da batışının) bu güney ve kuzey sınırları 18,6 yıllık bir döngüde minimum ve maksimum aralıklar arasında değişir – bunlar sırasıyla küçük ve büyük ay duraklamaları olarak adlandırılır.
Büyük ay duraklaması, en kuzeydeki ve en güneydeki ay doğuşlarının (ya da batışlarının) birbirinden en uzak olduğu yaklaşık bir buçuk ila iki yıllık bir dönemdir. Bu gerçekleştiğinde Ay, güneşin doğuş ve batış aralığının dışında doğar (ve batar), bu da bu göksel fenomene anlam ve önem katmış olabilir.
İnsanların büyük Ay duraklamasını işaretlediklerine dair elimizdeki en güçlü kanıt ABD’nin güneybatısından gelmektedir. Chimney Rock’ın Büyük Evi, ataları Pueblo halkı tarafından 1.000 yıldan daha uzun bir süre önce Colorado’daki San Juan Ulusal Ormanı’nda inşa edilmiş çok katlı bir komplekstir.
İkiz kaya sütunlarından oluşan doğal bir oluşumla sona eren bir sırtın üzerinde yer almaktadır -26’dan fazla yerli Amerikan kabile ulusu için kültürel öneme sahip bir alan. Büyük Ev’in bulunduğu noktadan bakıldığında Güneş hiçbir zaman sütunların arasındaki boşluktan doğmayacaktır.
Ancak, büyük bir duraklama sırasında Ay, hayranlık uyandıran bir şekilde sütunların arasından yükselir. Kazılarda, araştırmacıların Büyük Ev’in inşa edildiği yıllara tarihleyebilecekleri korunmuş ahşaplar ortaya çıkarıldı.
Altı kesme tarihinden dördü, MS1018 ve MS1093 yılları arasındaki büyük ay duraklama yıllarına karşılık gelmektedir; bu da sitenin birbirini izleyen büyük duraklama yıllarında yenilendiğini, bakımının yapıldığını veya genişletildiğini göstermektedir.
Güney İngiltere’ye dönen arkeologlar, büyük ay duraklaması ile Stonehenge’in sarsen taşlar getirilmeden önceki en erken inşaat aşaması (MÖ 3000-2500) arasında bir bağlantı olduğunu düşünüyor.
Anıtın güneydoğu kesiminde, en güneydeki büyük ay durmasının genel yönünde, bu inşaat evresine ait yakılmış insan kalıntıları bulunmuştur ve burada üç ahşap direk de bankın içine yerleştirilmiştir. Stonehenge’in bulunduğu yer ile Ay arasında erken bir bağlantı olması ve bunun daha sonra istasyon taşı dikdörtgeni inşa edildiğinde vurgulanmış olması mümkündür.
Bununla birlikte, büyük ay duraklaması hipotezi cevapladığından daha fazla soru ortaya çıkarmaktadır. İstasyon taşlarının ay hizalamalarının sembolik olup olmadığını ya da insanların bunlar aracılığıyla Ay’ı gözlemlemelerinin amaçlanıp amaçlanmadığını bilmiyoruz. Ay’ın hangi evrelerine tanıklık etmenin daha dramatik olacağını da bilmiyoruz.
Cevaplar İçin Bir Araştırma
Önümüzdeki çalışmalarımızda, büyük ay durması hipotezinin ortaya çıkardığı soruları yanıtlamaya çalışacağız. Ay’ın gölgeler oluşturacak kadar güçlü olup olmadığı ve bu gölgelerin diğer taşlarla nasıl etkileşime gireceği belirsiz. Ayrıca hizalamaların bugün hala görülüp görülemediğini ya da orman, trafik ve diğer özellikler tarafından engellenip engellenmediğini de kontrol etmemiz gerekecek.
Ay, yaklaşık Şubat 2024’ten Kasım 2025’e kadar ayda iki kez istasyon taşı dikdörtgeni ile aynı hizaya gelecek ve bize bu fenomeni farklı mevsimlerde ve Ay’ın evrelerinde gözlemlemek için pek çok fırsat sunacak.
Araştırmamızı hayata geçirmek için English Heritage, Haziran 2024’te Ay’ın en güneydeki doğuşunu canlı yayınlayacak ve yıl boyunca konuşmalar, açılır bir planetaryum, yıldız gözlemi ve hikaye anlatımı oturumları da dahil olmak üzere bir dizi etkinliğe ev sahipliği yapacak.
Atlantik ötesinde, ABD Orman Hizmetleri’ndeki ortaklarımız Chimney Rock Ulusal Anıtı’ndaki büyük ay duraklaması hakkında eğitim materyalleri geliştiriyor. Bu iş birliği hem Stonehenge hem de Chimney Rock’taki ay hizalanmalarını sergileyen ve tartışan etkinliklerle sonuçlanacak.
Bu yazı SCIENCEALERT’ de yayınlanmıştır.
Comments