Bilgisayarların işlem yetenekleri 0 ve 1 üzerine kuruludur. Bilgisayar düşünce yapısını var ya da yok tercihlerinden birini yaparak ilerletir. Ancak insanlar karar alırken daha karmaşık bir süreç yaşar. Karar alma sürecinde insanlar için ara fazlarda vardır. Bu durumda günümüzde bizim yerimize karar veren birçok yapay zekalı cihaz nasıl karar alabiliyor? Bu sorunun cevabı bulanık mantık (puslu mantık) olacaktır.

Puslu mantığın kurucusu, 1921 yılında Bakü’de doğmuş olan Lütfi Ali Askerzade’dir. Askerzade, Berkeley Üniversitesinde Electrical Enginering and Electronics Research Laboratory’de çalışırken 1965 yılında “Information and Control” isimli dergide yayınladığı ve teknik bir problemin çözümüne yönelik olan “Fuzzy Sets” isimli makale ile devrim sayılabilecek görüşler ileri sürmüştür.

Bulanık Mantık, bilgisayarların da bir olaya siyah ya da beyaz değil insanlar gibi gri olarak da görebilmesidir. Bilgisayar vereceği kararda, birden fazla durumu değerlendirip belirli sınırlar içerisinde kararları icra eder ve yine değişen koşullar ile aldığı karardan vazgeçip yeni karalar almasıdır. Bulanık mantığın ne olduğunu bir örnekle açıklayalım. Çölde safari yaparken kaybolan birisinin iki şişe su bulduğunu farz edelim. Bu şişelerin birinde %75’i kirli su diğerinde ise %75 olasılıkla kirli su yazıyor. Sizce hangi su tercih edilmeli? Soruya cevap verirken puslu mantık düşünce yapısını kullanmaktayız.

Bulanık mantığın özellikleri kelimelerle hesaplama yapabilmesi, sözel değişkenleri kavrayabilmesi ve çelişmezliktir.

Bulanık mantığın avantaj ve dezavantajları

Avantajları;

• Basit çözümler ile günlük hayatta yer alan belirsiz ve karmaşık sistemleri düzenler.
• Klasik mantıktan daha iyi analiz yapar.
• Sistemlerin ön işleme tutulması sayesinde daha küçük bir yazılımla sonuca varılır.
• Doğrudan kullanıcı girişlerine ve kullanıcının deneyimlerinden yararlanabilmesine olanak sağlar.
• Cihazların kullanımları daha doğru şekilde olur. Kişiden kişiye değil olması gerektiği gibi hareket eder cihazlar.
• Doğal dil üzerine kuruludur.
• Lineer olmayan fonksiyonları da modelleyebilir.

Dezavantajları;

• Deneyime fazla bağlıdır.
• Deneme yöntemiyle en uygun fonksiyon bulunur.
• Kararlılık analizi yapılamaz sadece benzetim çalışması yapılabilir.

Bulanık mantık uygulamaları

Bulanık mantık teorisi ortaya atıldığında Batı kültürünce reddedilmiştir. Japonya, Hindistan gibi ülkelerde başarılı uygulamaların ortaya çıkması ile tüm dünyada kabul görmüştür. İlk uygulama 1974’te Ebrahim Mamdani adlı fizikçinin buhar makinelerinde hız kontrolü için kullanması ile gerçekleşmiştir. Bulanık sistemleri endüstriye uygulamada başı çeken ülkelerden Japonya’da Hitachi firması tarafından gerçekleştirilen Sendai metro hattı projesinde, trenin istenen konumda ve zamanda durması iyileştirilmiş ve enerji verimliliği sağlanmıştır. Yamaichi Securities firması, bulanık mantığı temel alan uzman sistemleri sayesinde 1988 yılında yaşanan borsa krizinin Kara Pazar olayını 18 gün önceden tahmin etmiştir.

Bulanık mantığın sektörel olarak kullanım alanları ise;

Havacılık: Hava sahasında yükseklik kontrolü, uydu uzaklık kontrolü, uçak içi hava ve basınç kontrolü.

Otomotiv – Taşımacılık: Otomatik vites sisteminde, hız, ivme, motor, ağırlık gibi bir çok değişkeni kullanarak en iyi ivme değerinin ve performansının yakalanması, akıllı kara yollarının geliştirilmesi, toplu taşımacılıkta trafik, saat gibi değişkenlerle yolculara uygun ulaşım aracına yönlendirilmesi

Tıp – Sağlık: Şeker hastalığı tedavisinde vücuttaki insülin miktarını kontrol eden yapay pankreas hücreleri, erken doğum sonrası bebeğin gelişimini optimum tutabilen ortamların geliştirilmesi, atık suların geri dönüşümünde arıtım yöntemlerinin belirlenmesi, radyasyon tedavisinde hastaya özel sınır değerlerin belirlenmesi, kullanıcıdan gelen semptom mesajları ile hastalıkların tanımlanabildiği çevrim içi teşhis ünitelerinin geliştirilmesi.

Sonuç olarak yaşamaya başladığımız akıllı fabrikalar deneyimi ve robotlaşan iş gücü için temel taş olan bulanık mantık her geçen gün kendine daha fazla yer bulmaktadır. Bulanık mantık uygulamaları her ne kadar karar verebilse de şimdilik bizlerin komutlarına uyuyor ancak kaçınılmaz gelecekte bulanık mantığın geliştirilmesi ile karar alan cihazlar tamamen kendi kararlarını uygulayacaktır.