Mercan Transplantasyonu

Mercan transplantasyonu diğer adıyla “mercan ekimi” Türkiye’de ilk kez 2019 yılında Marmara Denizi’ndeki Tavşan Adası’na yapıldı. Deniz Yaşamı Koruma Derneği, TÜBİTAK ve İstanbul Üniversitesi’nin ortak çalışmalarda gerçekleştiren uygulamada %70’in üzerinde başarı sağlandı. Peki mercanlar nedir? Neden transplantasyona ihtiyaç duyuldu? Denizlerimiz için mercanlar neden önemli? Mercanlar deniz ekosistemi için neden kilit türler olduğunu bu yazımızda bahsedeceğim.

Mercanlar

Deniz ve okyanuslarda sabit duruşundan ve sert yapısından dolayı bitkiler olarak bilinse de mercanlar aslında omurgasız hayvanlardır. Kendini substrata(sert yüzey-deniz tabanı) sabitledikten sonra gelişimi o substrat üzerinde devam ettirir. Anthozoa sınıfındaki deniz omurgasızlarına ait olan mercanların her birine “polip” denilmektedir. Polipler bir araya gelerek kolonileri oluşturmaktadır. Koloniler; dal, çiçek, mantar, beyin, tüp, ip, kaya gibi birçok şekilde olabilir.

Genellikle yumuşak ve sert mercanlar olarak birbirinden ayrılır. Sert mercanlar vücutlarında kalkerli maddeler (kalsiyum, magnezyum, karbonat vs.) biriktirir ve büyük resifler oluşturur. Yumuşak mercanlar kalkerli maddeler bulunmaz aynı zamanda küçük koloniler oluşturur. Karmaşık görünüşleri aksine vücutları basit yapılıdır. Mercanlar omurgasız canlılar olduğundan gerçek iskeletleri yoktur ve salgıladıkları sert yapılara iskelet denilmektedir. Kas ve sinir sistemleri de oldukça basittir. Beslenmesini ise “nematosit” adındaki yakıcı veya yapıştırıcı madde salgılarıyla su florasında bulunan tek hücreli hayvanları yakalayarak gerçekleştirmektedir. Aynı zamanda üzerinde simbiyotik yaşam sürdüren alglerle de beslenmektedir. Üremeleri ise eşeysiz(tomurcuklanma) ve eşeyli üreme şeklindedir.

Mercanlar Neden Kilit Canlı?

Ülkemizde Ege ve Marmara Denizi’nde örneklerine rastlanan mercanlar deniz ekosisteminde en çok biyoçeşitliliği barındıran canlılardır. Ancak mercan resifleri ülkemiz kıyılarında bulunmaz. Resifler daha çok Pasifik, Hint ve Kızıldeniz’de daha çok bulunmaktadır.

Mercanlarda Beyazlaşma (Ölüm)

Mercanlar alglerle (dinofilagellat) birlikte mutualistik simbiyotik ilişki içindedir. Algler ve mercanlar yaşamı devamı için birlikte muhtaçtır. Değişen ortam koşullarından uzaklaşamadığından alg gelişimi yavaşlamasından mercanlar zamanla beyazlaşmaya başlıyor ve strese giriyor. Zamanla beyazlaşan, savunmasız halde kalan mercanların eski görkemli rengine dönmesi imkansızlaşıyor. Her yıl sadece 1-2 cm büyüyen mercanlar ani ölümlerden ardından tekrardan çoğalmaları uzun zaman alabilmektedir.

Mercanlar oluşturdukları inorganik atıklarla fotosentetik dinoflagetllar tarafından besin olarak kullanılır. Güneş ışığıyla çoğalan algler hem mercanı dış kılıf olarak korumanın yanında mercanların besin kaynaklarıdır.

Ceratium sp. Noctiluca scintillans Dinophysis acuminata

Mercan Beyazlaşmasını Nedenleri:

Okyanus-deniz sıcaklığındaki değişim
Kirlilik ve yüzey akıntıları
Güneş ışığını aşırı maruz kalması
Gelgit sırasında su seviyesinin alçalması

İlk Mercan Transplantasyonu

Marmara Denizi’ndeki Prens adalarının en küçüğü olan Tavşan Adası’nda gerçekleştiren mercan ekiminde Sivriada ile Demokrasi ve Özgürlük Adası’ndan toplanan gorgon mercanı kullanıldı. 27-40 metre derinlikte ekilen 300 adet mercanında hayatta kalma oranı %70 olmasının yanında gorgonların çoğaldığı da gözlemlendi. Çalışmadaki uzmanlarda dünyada yapılan transplantasyon başarı oranları %20 olduğunu bahsetmektedir. 25-30 metreye tüplü dalışla toplanan mercanlar Akdeniz suyuyla birlikte kavanozlara alınıyor. 15 derecelik su sıcaklığında sabit tutmak için mercanlar özel dolapta saklanıyor. Bir buçuk saatlik Tavşan adası tekne yolculuğundan sonra aynı derinlikte kayalara özel macunla transplante edildi.

Çalışmanın başarılı olmasının bir önemi ise bölgenin “kesin korunacak hassas alan” olarak tescillenmesiydi. 2021 Nisan ayında kabul edilen Tavşan Adası’nın sit alanı olmasıyla İstanbul’un ilk deniz koruma alanı statüsüne kavuşmuş oldu. Tüm faaliyetlere kapatılmasıyla mercanların üzerindeki yaşamları engelleri azalmış oldu. Bir sonraki aşamada mercan gelişmelerini kamera sistemleriyle 7/24 izlenmesi amaçlanıyor. Bu çalışmayla, Marmara Denizi adalarındaki gorgonların birçok nedenle tahrip edilen popülasyonlarını tekrardan yaşama tutundurmak.