Dünyada birçok nedenler sonucunda görülen kazalardan biri olan yangınlar sonucunda insanlar ve canlılar etkilenebilmektedir. Yanıklar yüzünden Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre yılda 180.000 kişi yaşamını yitirmekte. Yanıklarda insan derisinin kullanılma fikri gelişmekte olan ülkelerde karşılan donör bulma sorunlarıydı. Brezilya’da Ceará Federal Üniversitesi ve Yanık Tedavi Merkezinde epidermiste yaşanan kısmi deri yüzeyi tahribatı yaşayan gençte balık derisi tedavisi uyguladı. Tıp tarihinde ilk kez gerçekleştirilen yanık tedavisinde balık derisi uygulamasıyla vakada hızlı iyileşme sağlandı.

Yanıklarda Deri Nakli

Yüzeysel, kısmi kalınlıktaki yaralarda pansuman uygulamalarıyla tedavi mümkün iken 3. derece yanıklardaki deri bütünlüğü hasarında ise deri nakli yani deri grefti uygulanır. Deri grefti uygulamalarında donörlerın vücutlarındaki görünmeyen yerlerden alınan derilerden nakil yapılmaktadır. Nakil sonucunda 7 ila 10 gün içerisinde nakil olan deri de yapışma başlanmakta. Tam iyileşme ise vakadan vakaya göre tedavi değişmektedir. Ancak donörden alınan deri yüzünden enfeksiyon riski de bulunmaktadır.

Neden Balık Derisi?

Balık derisinde bol miktarda; EPA (eikosapentaenoik asit) ve DHA (dokosaheksaenoik asit) omega-3 çoklu doymamış yağ asitleri bulunması, inflamatuvar yanıtları azalttığı belirtiliyor. Proinflamatuar sitokinler sayesinde bu omega-3’ü içeren  inflamatuardan geçişi kolaylaştırır ve yara iyileşme evresini destekler.

AFS(Acellular fish skin) deri greftleri kollajen, fibrin, proteoglikanlar ve glikozaminoglikanlar içermesiyle memeli aselüler greftlere kıyasla (örneğin, domuz, sığır), sığır süngerimsi gibi hastalıkların bulaşma riski taşımaz. Bu nedenle bir omega-3 yağ kaynağını tutan daha basit bir sterilizasyon işlemi uygulanır.

Yanık Tedavisinde Balık Derisi

 

Neden Tilapya?

1. 1. 1. 1. Yüksek oranda Tip 1 Kolajen içeriği
2. İnsan deri yapısındaki gibi benzer morfoloji
3. Bulaşıcı olmayan biyotaya sahiplik
4. Yüksek gerilme ve kopmaya mukavemet

 

Oreochromis niloticus

Nil Tilapyası, yalnızca dünyanın tropikal veya subtropikal bölgelerinde bulunabilir. Nil Tilapya’nın AFS’si Doğu Afrika’daki Nil havzasından kaynaklanır ve genellikle yerel balık çiftlikleri tarafından sağlanır. Nil Tilapya dışında  Kuzey Atlantik morina balığı (Gadus morhua) da tedavilerde uygulanabilmekte.

Faydaları Neler?

Yüz, boyun gibi bazı kıvrımlı bölgelerde cilde iyi bir şekilde yapışmasıyla daha az pansuman değişikliği gerektirir. Dolayısıyla  yatarak tedavi günlerinde bir azalma ile ilişkilendirilebilir.  Tedaviyle ilgili maliyetleri azaltmasının yanında hastaların konforunu da artırır. Pansuman sıklığının azalmasıyla rutin yanık yarası yönetiminde daha az ağrısız seçenektir. Açık yarayı tamamen havasız şekilde kapattığı için mikrop kapma riskini azaltır. Ayrıca, deri greftleri tedavi edilen yanıklara daha yüksek bir sebum ve nem sağladığı gözlendi. Bağıl su içeriği cildin doğal fizyolojik elastikiyeti, kalınlığı ve pigmentasyon ile ilgili gelişmiş fonksiyonel ve estetik fayda sağlar. Öte yandan diğer tedavi seçeneklerine göre hasta başına maliyeti %42.1 oranda düşüktür.

• Yara iyileştirmede hızlandırma
• Ağrıda azalma
• Sık pansuman değişimine gerek duyulmaz
• Tedavi maliyetlerinde azalma
• Sağlık ekibinin genel iş yükünü azaltmayı sağlar.

Balık Derisi Tedavisinin Örnekleri

Balık derisinin yanık tedavisinde pansuman/ bandajlara alternatif olma yolundaki 2021 yılına kadar yayımlanan bilimsel araştırma sonuçlarına göre rutin şekilde uygulanan yanık kremi ve gazlı bezle pansuman şeklinden üstün olduğu kanıtlandı. Toplam 115 hastadaki faz 3 sonuçlarına göre:

• İyileşme süresini azalttığı
• Bandaj değişiklik sıklığını azalttığı
• Ağrı kesici ilaç gereksinimi düşürdüğü
• Tedavi maliyetlerini büyük ölçüde hafiflettiği ortaya çıktı.

Günümüzde ülkelerin deri nakli (grefti) ihtiyacı acil çözüm olmayabilir ancak gelecekteki yanıklarının tedavisine bir umut olabilir. Böyle düşünülmüş ki İzlanda’da KERECİS adındaki biyoteknolojik şirketi yanıklarda balık derisini kullanmak için hazır steril edilmiş formlarını piyasa sürdü. Atlantik morinasının derisiyle geliştirilen ürün FDA ve diğer Avrupa düzenleyici birlikler tarafından onaylanmıştır. Başta ABD olmak üzerinde diğer ülkelerde de patentlere sahip olan şirket doku yenileme ve bakıma dayalı ürünlere odaklanıyor.

Atlantik morina balığının başlangıçta ABD Gıda ve İlaç Yönetimi (The US Food and Drug Administration) tarafından çeşitli yaraların tedavisi için 2013 yılında onaylanmıştır. İzlanda’da kurbağalar üzerindeki yanıklarda uygulanması için morina balık derisi geliştirdi. Geliştirilen balık derisi yakında geleneksel yara örtüsünün yerini alabilmesi düşünülmektedir.

Balık derisinin yanık tedavilerinin dışında; ameliyat yaraları, drenaj yaraları, açık veya kronikleşen yaralarda diyabetin bir sonucundaki diyabetik ülser tedavisinde kullanılmasıyla ileri oluşabilecek uzuv kayıplarının önüne geçmek için tedavinin başında iyileştirmeyi hızlandırmayı amaçlanıyor. Doğada biyolojik olarak çözülmesiyle de sürdürülebilirliğin bir örneği olarak gelecekteki yara tedavilerine umut ışığı olabileceğini gösteriyor. Balık derilerinin modern sentetik ve biyosentetik pansumanlara uygun maliyetli bir alternatif olarak kullanılması, gelişmekte olan ülkelerin halk sağlığı sistemlerine fayda sağlayabilir.

Kaynakça

• abcnews.go.com
• Luze, H.; Nischwitz, S.P.; Smolle, C.; Zrim, R.; Kamolz, L.-P. The Use of Acellular Fish Skin Grafts in Burn Wound Management—A Systematic Review. Medicina 2022, 58, 912.
• Wallner, C.; Holtermann, J.; Drysch, M.; Schmidt, S.; Reinkemeier, F.; Wagner, J.M.; Dadras, M.; Sogorski, A.; Houschyar, K.S.; Becerikli, M.; et al. The Use of Intact Fish Skin as a Novel Treatment Method for Deep Dermal Burns Following Enzymatic Debridement: A Retrospective Case-Control Study. Eur. Burn J. 2022, 3, 43–55.
• www.ncbi.nlm.nih.gov
• www.kerecis.com
• myacare.com
• www.fishbase.se
• unsplash.com